امروزه کشورهایی که دارای جوامع و گروه های جمعیتی با فرهنگ، عادات و سنن مختلف هستند وهمچنین گسترش برنامه های توسعه، عمران و شهرنشینی موجب گردیده که زندگی جوامع انسانی با انواع بندپایان وجوندگان مهم از نظر پزشکی و بهداشت گره خورده و حتی ممکن است باعث نگرانی هایی از این بابت برای انسان ها و محیط زندگی آنها شود.

تعدادی از بندپایان، جوندگان و حتی خزندگان با ورود به مکان های خاص که ممکن است خود انسان هاآن ها را ایجاد کرده باشند می­توانند با نیش و گزش خود موجب سلب آسایش انسان و یا باعث صدمات شدید، ایجاد آلرژی و حساسیت و در نهایت مرگ و میر شوند. از جمله بند پایانی که می­توان در این باره به آنها اشاره کرد کنه ها، سوسری ها، کک و ساس ها هستند. همچنین جوندگانی مانند موش شهری، خزندگانی مانند مارمولک و مار می­توانند به طرق مختلف وارد زندگی ما انسان ها شوند.

این موجودات موذی چه خطراتی می­توانند برای ما داشته باشند؟!

برخی از این بندپایان با توجه به محیط هایی که در نقاط مختلف شهری برای آنها فراهم می­شود ممکن است ناقل بیماری های مختلفی برای انسان باشند. بیماری هایی که توسط این ناقلین منتقل می­شوند هر ساله در نقاط مختلف کشور مشکلات عدیده ای را ایجاد کرده،  تعدادی از افراد را مبتلا نموده و یا به کام مرگ می­برند.

چگونه این موجودات آزاردهنده و یا حتی خطرناک از نظر بیماری به محیط زندگی ما نزدیک و نزدیک تر می­شوند؟!

همانگونه که گفته شد امروزه شهرنشینی و گسترش ساختمان سازی و کنارهم قرار گرفتن ساختمان ها ممکن است مشکلات زیادی را به وجود آورد. در اینجا می­خواهیم به رابطه بین این سازه ها که تقریبا کل شهر را فرا گرفته اند با موجودات مزاحمی که به این سازه ها ورود پیدا می­کنند و ایجاد مزاحمت می­کنند بپردازیم.

درسطح شهر سازه های مختلفی توسط مهندسین ساخته می­شود، این سازه ها که در مجاورت هم قرار دارند ممکن است یک بنای سنگ تراشی شده ی بلند با زیر بنای ضعیف، یا یک بنای ساختمانی مدرن با ارتفاع کم از جنس فولاد باشند. این دو سازه در هنگام زمین لرزه بسیار متفاوت رفتار می­کنند. این رفتار متفاوت می­تواند به انتقال نیروهایی بین دو سازه منجر شود، که باعث آسیب و یا سقوط دو ساختمان شود.

در اجرای عملیات ساختمانی نکات فنی زیادی باید رعایت شوند که این نکات در قالب مجموعه دستورالعمل‌هایی شکل قانونی به خود گرفته اند و پیمانکاران پروژه‌ها ملزم به اجرای آن‌ها هستند. در سال ١٩٨٥ بر اثر زلزله ای که در مکزیکوسیتی رخ داد حدود ٤٢٠ ساختمان تخریب شد، که حدود ٢٠ درصد از این ٤٢٠ ساختمان بر اثر نیروی ضربه ای که ساختمان های مجاور آن ها در حین زلزله به آن ساختمان ها وارد کرده بودند تخریب شدند. به همین دلیل یکی از نکاتی که باعث افزایش ضریب ایمنی ساختمان ها و بهبود استفاده از آنها می­شود رعایت فاصله هایی است که در اصطلاح از آن ها با عنوان درز یاد می­شود. این فاصله ها با اهداف متفاوت و در بخش های مختلف ساختمان طراحی و ایجاد می­شوند که هر کدام کارکردهای خاص خود را دارند.

یکی از انواع این درزهای ساختمان درز انقطاع است که امروزه به طور گستره در سطح شهر برای پیشگیری از حوادث احتمالی مانند زلزله در ساختمان ها الزامی است که رعایت شود.

درز انقطاع (Separation joints) چیست؟

ساده ترین تعریفی که می­توان از درز انقطاع داشت این است که، به فاصله خالی بین دو ساختمان مجاور برای جلوگیری از خسارت و کاهش خرابی ناشی از ضربه ساختمان های مجاور به یکدیگر، به ویژه در زمان وقوع زلزله، درز انقطاع یا درز ژوئن می­گویند. بنابراین یکی از مهمترین اصول ساخت و ساز بر اساس آیین نامه های روز دنیا در ساختمان های بلند مرتبه استفاده از درز‌های انقطاع در مجاورت با ساختمان‌های پیرامونی می باشد.

برای ایجاد درز انقطاع در بین دو ساختمانی که در مجاورت یکدیگر قرار دارند، باید فضای مورد نظر کاملا خالی باشد و دو ساختمان هیچ تماسی باهم نداشته باشند. بدین منظور تمام میلگردها و بتنی که در بین دو ساختمان بکارگرفته شده است باید از میان برداشته شود.

_{درز انقطاع بین دو ساختمان}

پس از زلزله ها و خسارات ایجاد شده، اجباری شدن رعایت درز انقطاع در سال های 1366 و 1367 به تصویب رسید. بنابراین مجموعه قوانین سازه ها برای طراحی لرزه ای سازه در برابر زلزله به عنوان آیین نامه ۲۸۰۰ شکل گرفت.براساس استاندارد ۲۸۰۰و مقررات ملی ساختمان، به جهت پیشگیری از اثرات اضافی تحمیل سازه ها و خسارات ناشی از آنها، ساختمان‌هایی که دارای ارتفاع بیش از ۱۲ متر یا دارای بیش از ۴ طبقه هستند، باید محاسبه درز انقطاع برای آن ها انجام شود.

به طور کلی برای محاسبه این موضوع با  ۴ حالت مختلف سروکار داریم:

• محاسبه درز انقطاع در ساختمان های ۸ طبقه و کمتر
• محاسبه درز انقطاع در ساختمان های بیش از۸طبقه
• محاسبه درز انقطاع در ساختمان هایی با اهمیت زیاد و خیلی زیاد
• محاسبه درز انقطاع در حالتی که مشخصات ساختمان مجاور معلوم نباشد.

در اینجا باید ذکر کنیم که در ویرایش جدید بر اساس استاندارد ۲۸۰۰ ساختمان های با اهمیت زیاد به دو دسته­ی ساختمان های ضروری و خطرزا تقسیم شده اند. همچنین در این ساختمان ها عرض درز انقطاع تغییر داده شده است. هر یک از این حالت ها به منظور پیش بینی درز انقطاع بین ساختمان ها، با فرمول های خاصی محاسبه می­شوند.­ در کل می­توان گفت درز انقطاع به هر ساختاری اجازه می­دهد تا به طور مستقل رفتار کند و از خسارت ساختمان دیگر جلوگیری کند.

عدم رعایت درز انقطاع؛

با توجه به اینکه در زمان وقوع زلزله تغییر مکان جانبی ساختمانها باعث ضربه زدن آنها به یکدیگرمی­شود،عدم رعایت درز انقطاع می­تواند خسارت های جدی را به بار آورد. رعایت وجود درز انقطاع توسط مهندسین یکی از مسائلی است که حتما باید به آن توجه شود.

دبیرکل راه و شهرسازی با توجه به اهمیت موضوع وجود درز انقطاع و این که اجرای دقیق مصوبات در این رابطه توسط دفتر فنی استانداری از شهرداری‌ها مورد پیگیری قرار خواهد گرفت و خاطر نشان کرد که مهندسان متخلف به شورای انتظامی ساختمان معرفی خواهند شد که در این خصوص همچنین براساس گزارش «د‌نیای اقتصاد‌»، بهای عبور از ضوابط و خطوط قرمز پروانه ساختمانی در شهر تهران برای سازندگان متخلف، براساس د‌ستورالعملی که معاونت شهرسازی و معماری شهرد‌اری تهران برای تعیین فرمول جد‌ید‌ جریمه تخلف ساختمانی و نحوه د‌ریافت جرایم از این نوع تخلفات د‌ر نظر گرفته، میانگین آنچه باعنوان «جریمه تخلف ساختمانی» از سازند‌ه د‌ریافت می‌شود‌ معاد‌ل ۱۰۲ د‌رصد‌ د‌ر سال ۹۹ نسبت به سال گذشته افزایش پید‌ا کرد‌.

درز انقطاع و نقش آن در سلامت شهروندان؛

حال می­خواهیم به رابطه ای که بین درز انقطاع و آلودگی هایی که از این طریق ایجاد می­شود بپردازیم.

درز انقطاع با توجه به اینکه می­تواند از برخورد دو ساختمان در هنگام زلزله جلوگیری کند همچنین می تواند موجب دردسرهایی در محیط زندگی انسان ها شود. این شکاف حتی چند سانتی متری اگر به حال خود گذاشته شود و هیچ اقدامی برای پر کردن آن صورت نگیرد، همواره می­تواند شرایط بسیار مناسبی را برای زندگی پرندگان، جوندگان، خزندگان، حشرات و یا حتی حیواناتی مانند گربه را فراهم کند.

در این رابطه با توجه به جمعیت در حال رشد کبوترهای شهری از جمله یا کریم و قمری خانگی در شهرها و محیط های انسانی، لانه سازی این پرندگان می­تواند در درزهای انقطاع صورت گیرد. علاوه بر پرندگان، جوندگانی مانند موش شهری ، حشراتی مانند سوسری ها و حیواناتی مانند گربه با توجه به آلودگی هایی که در سطح شهر وجود دارد ممکن است حامل بندپایانی از قبیل کنه ها ، کک ها، ساس ها به محیط زندگی ای که برای خود در این درز ها ایجاد می­کنند، باشند. به عنوان مثال کنه کبوترها که در اینجا کنه Argas reflexus مدنظر است به عنوان انگل موقتی کبوتران در مناطق مختلف جهان شناخته شده و با افزایش جمعیت کبوتر ها در سطح شهر در حال افزایش است. این کنه به مدت چند ساعت روی میزبان خود باقی می­ماند و از خون آنها تغذیه می­کند.

موضوع نگران کننده ای که در این بین وجود دارد بیماری هایی است که توسط این ناقلین به انسان ها می­تواند منتقل شود. مدفوع پرنده باعث آلودگی محیط زندگی یا لانه آن می­شود و شرایط ایده آلی را برای تولیدمثل این کنه و دیگر ناقلین فراهم می­کند. به عنوان مثال کنه با فرو کردن هیپوستوم خود در پوست میزبان باعث پارگی رگ های خونی شده و با تزریق متناوب بزاق خود می­تواند بیماری های مختلفی را ایجاد کند. نیش کنه ها باعث تحریک پوست، تاول، کبودی و کم و بیش باعث خارش می­شود. علاوه  بر تحریک پوست ممکن است باعث انتقال عوامل بیماری زا شود. از جمله بیماری هایی که این کنه توسط کبوترها به انسان منتقل می­کند می­توان به بیماری لایم و اسپیروکتوز اشاره کرد.

_{علائم بیماری لایم(Lyme)}

این عوامل و ناقلین بیماری زا در نبود میزبان از مکانی که در بین درز انقطاع برای خود ایجاد کرده اند به سمت سقف ساختمان های مجاور حرکت می­کنند. امروزه برای ساخت سقف ساختمان ها، از سقف های کاذب استفاده می­شود. سقف کاذب به عنوان یک پوشش برای سقف اصلی در نظر گرفته می شود. این پوشش نه تنها زیبایی سقف را دو چندان می کند، بلکه با استفاده از آن می­توان تاسیسات و سیم کشی ها را پوشش داد و دغدغه مخفی نگه داشتن آنها را رفع نمود.

سقف کاذب نوعی سقف ثانویه برای ساختمان محسوب می شود که در پایین سقف اصلی نصب می شود و عیوب آن را برطرف می سازد. این سقف، به سقف اصلی و دیوارهای اطراف متصل می گردد و سازه اصلی بار آن را تحمل می کند. سقف کاذب برای عایق نمودن سقف در برابر صدا و حرارت، اجرای نورپردازی های دکوراتیو، پوشش سیم های تاسیسات و … کاربرد دارد و در اکثر خانه های امروزی می توان نمونه های مختلف آن را مشاهده کرد .

با نصب سقف کاذب در پایین سقف اصلی یک فضای خالی ایجاد شده که دسترسی به این فضا می­تواند تنها توسط درز انقطاع بین ساختمان های با طبقه یکسان صورت گیرد. به عنوان مثال اگر پرنده، لانه­ی آلوده خود را روی درز انقطاع دو بنا ساختمانی بسازد، حشراتی مانند کنه، کک و ساس به سقف ساختمان ها حرکت می­کنند.

با قرار گیری این موجودات در فضای بین دو سقف، گرما و نوری که توسط هالوژن های سقف های کاذب ایجاد می­شود، باعث رانده شدن این موجودات به سمت پایین می­شود. بنابراین برای فرار از محیط گرمی که لامپ ها برای آنها فراهم می­کنند به سمت پایین سرازیر شده و در مکان هایی مانند قرنیزها، ترک و شکاف های موجود در دیوارها(بسیار نزدیک به انسان ها) به فعالیت خود از قبیل خونخواری ادامه می­دهند.

به عنوان مثال لاروهای کک ها اگر به  اتاق راه یابند به داخل فرش ها و یا شکاف های کف نفوذ می­کنند و می­توانند تا هنگامی که شرایط برای بالغ شدنشان فراهم شود در این مکان ها حضور یابند.

_{تصویری از کک بر روی الیاف}

از موارد حاد می­توان به ورود موش وگربه به این فضا اشاره کرد. با توجه به طبیعت این موجودات که می­توانند به سرعت به هر مکانی نفوذ کنند می­توان گفت موش و گربه هایی که در سطح شهر تردد می­کنند اکثرا دارای کک هایی موسوم به کک جوندگان و کک گربه ای هستند.

_{علائم گزش کک}

این موجودات به این فضا ها از طریق درز انقطاع ورود پیدا می­کنند و با مدفوع و ادرار خود محیط آلوده ای را در فضای بین سقف های امروزی ایجاد می­کنند. با توجه به عمر محدود این سقف ها بعد از مدتی سقف مکان هایی مانند حمام بر اثر رطوبت برآمده شده و فضای مناسبی برای گذاشتن کپسول تخم سوسری ها فراهم می­شود.

در ایران سوسری های آمریکایی(periplaneta­ Americana) بیشترین فراوانی را دارا هستند. این سوسری ها به دلیل قدرت تطابق با محیط و شرایط ویژه زندگی که دارند می­توانند به طیف وسیعی از مکان های مهم زندگی انسان از اتاق های مسکونی و حمام ها گرفته تا آشپزخانه ها و محل های پخت غذا دسترسی داشته باشند و از آنجا که با مواد آلوده و مدفوع سر و کار دارند به راحتی قادرند تا ارتباطی نزدیک بین عوامل بیماری زا و محیط زندگی انسان ها و خود انسان ها برقرار کنند.

در این رابطه بیماری های مختلفی مانند وبا، اسهال خونی، مسمومیت غذایی، انتقال تخم انگل های روده ای و غیره  را به آنها نسبت می­دهند. هر کپسول تخم حاوی ١٦ تخم بوده و ماده ها این کپسول را در محلی محفوظ و نزدیک منابع غذایی گذاشته و با ترشح دهان حشره ماده به یک سطح چسبانده می­شود.

به عنوان مثال در بعضی مواقع رد کردن لوله های آب و فاضلاب در این ناحیه باعث نم دار شدن دیوارهای سازه مجاور می­شود که در این مواقع علاوه بر خسارت هایی که به پیکره ساختمان وارد خواهد شد شرایطی ایده آلی را،  برای رشد و نمو حشراتی از جمله سوسری ها فراهم می­کند. همچنین در بعضی مواقع ممکن است حتی اجساد مرده حیوانات و جوندگانی که اشاره شد در این ناحیه پیدا شود، که می­توانند محیط مسموم و بدبویی را برای اهالی خانه ها ایجاد کنند.

با توجه به مشکلاتی که تا به اینجا گفته شد، پر کردن این فضای خالی و یا همان درز انقطاع از اهمیت بسیاری برخوردار است. از مصالح مختلفی می­توان برای پوشاندن درز انقطاع استفاده کرد. منظور از پوشاندن درز آن نیست که آن را با بتن پر کنیم؛ بلکه تنها بر حفظ ظاهر و جلوگیری از ورود موجودات موذی انتقال دهنده های بیماری ها دلالت دارد. بدین منظور دیوارهایی که در قسمت درز انقطاع قرار گرفته اند باید تا سقف گچ کاری شوند. برای پر کردن این فاصله طبق بند ١-٤-١ آیین نامه ی ۲۸۰۰، درز انقطاع باید توسط مصالح انعطاف پذیر نظیرماسه بادی و پلاستوفوم پر شود.

در رابطه با سازه هایی که برای پر کردن درز انقطاع انتخاب می­شوند باید به نکاتی از قبیل منطبق بودن مصالح استفاده شده، با شرایط جوی و محیطی توجه شود. به طور مثال استفاده از یونولیت برای بستن درز انقطاع؛ به دلیل اینکه یونولیت بر اثر تابش آفتاب و بارش باران جمع شده و از محل مورد نظر خارج می­شود توصیه نمی­شود.

در این بین ورقه های گالوانیزه به دلیل اینکه به میزان قابل توجهی در برابر شرایط جوی و محیطی مقاوم اند می­توانند گزینه­ی مناسبی برای پر کردن درز انقطاع در نظر گرفته ­شود. این ورقه ها دارای روکشی از جنس روی هستند و در برابر زنگ زدگی، خوردگی و فرسایش بسیار مقاوم هستند. همچنین ورقه های گالوانیزه سرعت کار را افزایش داده و در کوتاه ترین مدت می­توانید با استفاده از پی و رول پلاک درزهای انقطاع را به منظور جلوگیری از آلودگی ها و بیماری ها بپوشانند.

با توجه به ضروری بودن درز انقطاع و اینکه این شکاف را می­توان در همه نقاط شهر مشاهده کرد، آلودگی ها و دردسرهایی که برای شهروندان با باز ماندن و عدم مسدود نمودن این شکاف ایجاد می­شود را هم می­توان به عنوان یک مسئله جدا نشدنی در این مورد در نظر گرفت. پس مناسب است با رعایت قواعد کنترل آفات در مبحث ممانعت از ورود جانوران موذی به اماکن، چه بهتر که حتما برای مسدود نمودن درزهای انقطاع در سطح شهر اقدام شود تا از آسیب ها و بیماری هایی که برای شهروندان ممکن است ایجاد شود جلوگیری گردد.

منابع

• آیین نامه زلزله 2800 ایران
• Borah, N., and Hazarika, L. K. (2019). Biology and morphometrics of Periplaneta Americana
• Boxler, B., Odermatt, P., and HAAG‐WACKERNAGEL, D. (2016). Host finding of the pigeon tick A rgas reflexus. Medical and veterinary entomology, 30(2): 193-199.
• Boulanger, N., Boyer, P., Talagrand-Reboul, E., and Hansmann, Y. (2019). Ticks and tick-borne diseases. Medecine et maladies infectieuses, 49(2): 87-97.
• Buczek, A., Bartosik, K., Kulina, D., Raszewska-Famielec, M., and Borzęcki, A. (2018). Skin lesions in humans bitten by European pigeon tick Argas reflexus (Fab.)(Ixodida: Argasidae) massively occurring in the Upper Silesian conurbation of south-west Poland. Annals of Agricultural and Environmental Medicine. 25(2): 234-240.
• Dautel, H., Scheurer, S., & Kahl, O. (1999). The pigeon tick (Argas reflexus): its biology, ecology, and epidemiological aspects. Zentralblatt für Bakteriologie. 289: 745-753.
• Dobre, D., Dragomir, C., and Georgescu, E. 2014.“Pounding effects during an earthquake, with and without consideration of soil-structure interaction.”Second European conference on earthquake engineering.
• Hobbenaghi, R., Tavassoli, M., Allymehr, M., Nasiry, S., and Pashaie, B. (2016). Pathological study of experimentally induced tick bitten (Argas persicus) in poultry skin. Iranian Journal of Veterinary Science and Technology. 7(2): 1-8.
• Jurišić, A., Petrović, A., Ivanović, I., Potkonjak, A., and Meseldžija, M. (2018). Soft ticks (Argasidae) in the urban areas. Biljni lekar/Plant Doctor.
• Kleine-Tebbe, J., Heinatz, A., Gräser, I., Dautel, H., Hansen, G. N., Kespohl, and Haustein, U. F. (2006). Bites of the European pigeon tick (Argas reflexus): Risk of IgE-mediated sensitizations and anaphylactic reactions. Journal of Allergy and Clinical Immunology. 117(1): 190-195.
• L. S. Fortescue (1924). “The Western Elburz and Persian Azerbaijan”. The Geographical Journal. 63 (4): 301–315
• Miadonna, A. (1982). Anaphylactic shock caused by allergy to the venom of Argas reflexus.
• Quercia, O., Emiliani, F., Foschi, F. G., & Stefanini, G. F. (2005). Anaphylactic shock to Argas reflexus bite. European annals of allergy and clinical immunology. 37: 66.
• Tavassoli, M., Pourseyed, S. H., Ownagh, A., Bernousi, I., and Mardani, K. (2011). Biocontrol of pigeon tick Argas reflexus (Acari: Argasidae) by entomopathogenic fungus Metarhizium anisopliae (Ascomycota: Hypocreales). Brazilian Journal of Microbiology, 42(4): 1445-1452.
• Rajaram, Chenna, and Ramancharla Pradeep Kumar. “Pounding between adjacent buildings: comparison of codal provisions.” Indian Concrete Journal8 (2012): 49.

تهیه شده در واحد تحقیق و توسعه شرکت کنترل آفات ورسا صنعت سبز