انواع سوسری ها

سوسری ها که در عموم به اشتباه از آنها به عنوان سوسک یاد می شود. سوسری ها جز راسته Blattaria بوده و در زبان انگلیسی به آنها Cockroach می گویند ولی سوسک ها جز راسته Coleoptera بوده وبه آنها Beetle می گویند. در سوسری ها با توجه به اینکه به ندرت پرواز می کنند هر دو جفت بال در پرواز نقش دارند ولی در سوسک ها جفت اول بال ها (بالهای رویی) نقشی در پرواز نداشته و فقط به عنوان محافظ برای جفت بال زیرین می باشند. سوسری ها دارای گونه های متنوع و با پراکندگی جهانی در کل دنیا می باشند. ما در اینجا به بررسی گونه های سوسری های شناسایی شده و موجود در ایران می پردازیم.

سوسري آلمانی Blatella germanica:

سوسري آلمانی Blatella germanica

الف) انتشار جغرافیایی:

این سوسري‌ها از غالب ترین سوسري خانگی محسوب می شوند. به همین خاطر کنترل آنها دشوار می باشد. در ایران نیز این حشره از پراکنش زیادي برخوردار است. این حشره  مقاوم ترین گونه در بین سوسري‌هاست به همین خاطر است که به عنوان خطرناك ترین آفت در سطح جهانی معرفی شده است. به گونه اي که حتی به عقیده برخی از محققان بین اپیدمی سرطان این گونه از سوسري‌ها می تواند ارتباطی وجود داشته باشد.

ب) ریخت شناسی:

سوسری آلمانی با رنگ طلایی کوچکترین سوسري خانگی با طولی در حدود 10 تا 16 میلیمتر و سري کشیده که درپشت پیش گرده  کمی برآمده میباشد و داراي دونوار قهوه اي عریض طولی است که به کناره پسین و پیشین پیش گرده نمی رسند. بالپوش ها یکرنگ (قهوه اي متمایل به زرد) و بالهاي زیرین ، نسبتاً کم عرض هستند . شکم داراي لک ههایی در سطح پشتی، شکمی و پهلوها میباشد و سرسی  بلند و یکرنگ می باشد. به طور کلی، نر و ماده از روي رنگ تیرة ماده و اندازه حجیم شکم آن و همچنین طویل تر بودن عضله مقعد و وجود سورا خهاي غده اي روي ترژیت بند هفتم و هشتم شکم در نرها تشخیص داده میشود.

ج) زیست شناسی و چرخه زندگی:

بطور معمول 7 تا 10 روز پس از رسیدن به سن بلوغ جفت گیري انجام می شود. جنس نر در طول عمر خود چندین بار تمایل به جفت گیری دارد در حالی که جنس ماده فقط یکبار تمایل به این کار دارد. نگهداري تخم توسط جنس ماده 15 تا 40 روز  طول میکشد. پس از این مدت کپسول تخم توسط حشره ماده انداخته میشود. این کپسول، نسبت به اندازه بدن حشره بسیار بزرگ به نظر رسیده و با 15 تا 23 اتاقک تخم، داراي سطح صاف و براق می باشد. پس از طی دوره کمون که بسیار کوتاه (سه تا چهار هفته) است، نمف ها از تخم خارج می شوند. طول آنها 2/ 0 تا 3 / 0 سانتیمتر و به رنگ سیاه متمایل به خرمایی (تیره تر از جنس بالغ) می‌باشد. آنها در مدت30 تا 60 روز، 5 تا 7 بار پوست اندازي کرده و به حشره بالغ تبدیل می شوند.سوسري بالغ در طول عمرخود 4 تا 8 کپسول تخم تولید می کند و از هر کپسول به طور متوسط 28 پوره خارج می شود. البته این تعداد ممکن است بالاي 350 کپسول حاوي 48 تخم نیز برسد. طول عمر حشره بالغ 6 تا 10 ماه است که آن هم میتواند تحت شرایط محیطی  تغییر کند. هر سوسري ماده آلمانی و نمف هایش (پوره ها) می توانند در یک سال 30000 حشره جدید به وجود آورند.

 

تخم، نمف و حشره بالغ سوسری آلمانی

د) بوم شناسی:

براي زیست این گونه سوسري درشرایط مطلوب و بهینه وجود غذا، حرارت و رطوبت مناسب می باشد. بطور معمول در نزدیکی منابع آب تجمع می یابند و به خاطر وابستگی به رطوبت زیاد در آشپزخانه و حمام یافت میشوند. مناسب ترین درجه حرارت براي آنها 30 درجه سانتیگراد است. البته سوسر ي آلمانی قادر است در شرایط بسیار نامساعد محیطی به زندگی خود ادامه دهد و طوري که در سرماي بسیار سخت در توده هاي زباله اي که در خارج از اماکن حفاظت شده قرار دارند به خوبی به زندگی خود ادامه می دهند.

فضولات سوسری آلمانی

سوسر ي آمریکایی Periplaneta americana:

سوسر ي آمریکایی Periplaneta americana

لف) انتشار جغرافیایی:

در ایران نیز بطور تقریبی در تمام نقاط کشور به فراوانی یافت می شود.

ب) ریخت شناسی:

اندازه سوسري آمریکایی به نسبت بزرگ است به طوري که حشره بالغ با طول متوسط 3 تا 4سانتیمتر(30تا 40 میلیمتر) و به رنگ قهوه اي قرمز و حاشیه پیش گرده آن نوار قهوه اي کم رنگ یا زرد دیده شده است . سر جنس نر کشیده و بشدت به طرف پایین قرار دارد. اما سر ماده هاعریض تر است . پیش گرده سه گوش مدور میباشد  که در قسمت پشتی آن دو لکه ی بزرگ زرد کم رنگی وجود دارد. نرها به دلیل  اینکه بالپوش شان 4 تا 8 میلیمتر فر اتر می رود، از جنس ماده طویل تر هستند . با اینکه  نر و ماده داراي بال هاي به نسبت بلندي هستند ولی اغلب پروازهاي کوتاهی دارند. هم نر و هم ماده سرسی باریک مفصلی در نوك شکم دارند. سرسی جنسی نر 18 تا 19 قطعه دارد درحالی که سرسی ماده 13 تا 14 قطعه دارد.

سوسري آمریکایی نر داراي یک جفت استیل بین سرسی است در حالی که جنس ماده فاقد آن است.

سوسری آمریکایی از نمای شکمی	کپسول (تخم) سوسری آمریکایی	بال های سوسری آمریکایی

ج) زیست شناسی و چرخه زندگی:

عمل جفت گیري پس از رسیدن به سن بلوغ صورت می گیرد. در این گونه، تولید مثل به طریق بکرزایی انجام میگردد. حدود یک هفته پس از جفت گیري، جنس ماده یک کپسول حاوي 16 تخم تولید می نماید و این کار تا 10 ماه به طول می انجامد. جنس ماده در اوج جنسی خود می تواند در هر هفته دو کپسول تخم تولید کند. کپسول تخم توسط حشره ماده به مدت 6 روز حمل می شود. سپس آن را در محلی محفوظ و نزدیک منابع غذایی میگذارد و با ترشح دهانش آن را به یک سطح می چسباند و با خورده نان، کاغذ پاره و یا فضولات خود آن را می پوشاند. کپسول تخمی که توسط ماده گذاشته شده است حاوي آب کافی براي رشد و نمو تخم ها میباشد به طوري که آنها به آب اضافی از محیط احتیاج ندارند. کپسول تخم در ابتدا قهوه اي میباشد  و پس از یکی دو روز سیاه رنگ می شود. یک کپسول تخم داراي 14 تا 16 تخم است و بطور تقریبی 8 میلیمتر طول و 5 میلیمتر ضخامت دارد. دوره کمون تخم ها 30 تا 45 و حداکثر بین 4 تا 100 روز میباشد پس از طی این مدت زمان، نمف ها ( پوره ها ) از تخم خارج می شوند. دوره پورگی به محض خروج پوره ها از تخم، شروع میشود و با پیدایش بلوغ به پایان میرسد . تعداد دفعات پوست اندازي سوسري آمریکایی 6 تا 14 بار متفاوت بوده و به طور کل 5 تا 15 ماه طول می کشد تا نمفبه طور کامل رشد کنند . در اولین مرحله، سوسري آمریکایی پس از بیرون آمدن از تخم، به رنگ سفید میباشد و سپس قهوه اي روشن می شود. بعد از مراحل پوست اندازي پوره هاي سوسري سفید بوده و سپس به طور یک دست قهوه اي شده که کناره هاي قدامی بخش هاي سینه ها و شکمی تیره تر می باشند. در مراحل پورگی بال ها وجود ندارند و در مرحله سوم و چهارم کامل می شوند. رشد و نمو کامل تخم تا زمان بلوغ حدوداً 60 روز می باشد. پوره ها همانند افراد بالغ به طور فعال به جستجوي غذا و آب می پردازند. طول عمر حشره بالغ در شرایط ایده آل بیش از یک سال است که این مدت با شرایط نامساعد محیطی مانند دما و رطوبت به شدت کاهش می یابد. حشره ماده بالغ به طور متوسط 150 سوسري را در زمان عمر خود ایجاد می کند.

چرخه زندگی سوسری آمریکایی

د) بوم شناسی:

سوسري آمریکایی بعد از سوسري آلمانی از فراوان ترین سوسري هاي خانگی شناخته شده است .

سوسري آمریکایی محیطهاي گرم و مرطوب مانند( زیر زمین، لوله هاي بخار و فاضلاب )را به سایر محیطها ترجیح می دهد و در دماي 21 تا 33 درجه فعالیت می کنند،، این نوع سوسري بیشتر در داخل اماکن مسکونی، تجاري، رستوران ها، فروشگاه هاي مواد غذایی و نانوایی مشاهده میشوند بنابر این در مناطق گرمسیري که درجه حرارت بالاست بطور تقریبی در تمام مدت سال به ندرت در منزل ظاهر میشوند . ولی اغلب پس از یک باران سنگین به درون خانه حمله میکنند . حتی می توانند به بیش از 50000 سوسري تکثیر پیدا کنند  و در دریچه هاي فاضلاب ساکن شوند. مهاجرت توده اي آنها امري عادي میباشد. این دسته از سوسري ها با خزیدن یا پرواز از طریق راه فاضلاب به  خانه ها و آپارتمان ها ورود پیدا میکنند. درخت ها و درختچه هاي کنار ساختمان ها یا ریشه هاي آویزان درختان، ورود سوسري ها را به داخل خانه راحت تر میسازند . سوسري هاي آمریکایی که واکنش منفی نسبت به نور نشان می دهند، در طول روز در لوله هاي آب که محیط کوچک مناسبی براي زندگیشان است، پناه می برند.

سوسري شرقی Blatta orientalis:

سوسري شرقی Blatta orientalis

الف) انتشار جغرافیایی:

این گونه تمایلی به تجمع در مناطق گرم و مرطوب و نقاط گرمسیري ندارد.  بیشتر در مناطق معتدل دنیا زندگی می کند.

ب) ریخت شناسی:

به این گونه از سوسری ها گاهی به دلیل  ظاهر سیاه پشت آن و تمایلی که به پناه بردن در محل هاي با رطوبت بالا دارند، به سوسري سیاه یا سوسري آبی نیز گفته می شود. طول بدن 8متر است . بدن شان به نسبت بزرگ و رویه بالایی بدن آن یک رنگ و براق و قهوه اي مایل به قرمز تا قهوه اي سوخته می باشد. پیش گرده بطور تقریبی در تمام نرها بیضوي شکل و با عرض کم، ولی در ماده ها کمی بزرگتر میباشد بال داخلی غشایی است و همانند باد بزن چین می خورد. قسمت خارجی بال باریک، چرمی و ضخیم می شود. بالپوش ماده خیلی کوچک، بیضوي و یکرنگ بوده و بال هاي نر به انتهاي شکم نمی رسد، که به این ترتیب می توان جنس نر و ماده را تفکیک کرد.

ج) زیست شناسی و چرخه زندگی:

جفت گیري بدون اینکه در فصل خاصی باشد پس از گذشت 4 تا 9 روز از سن بلوغ نمف ها ، صورت می گیرد. در این گونه مانند گونه ی آمریکایی بکرزایی انجام میشود . کپسول تخم در مدت 8 تا 10 روز پس از جفت گیري تشکیل میشود و ظرف مدت 5 تا 12 روز پس از تشکیل، حشره ماده بدون اینکه مراقب آنها باشد آن را در مکانی گرم و محفوظ، قرار می دهند.

به طور متوسط سوسري ماده در طی زندگی خود ، 8 کپسول تخم می گذارد که در هر کپسول 16 تخم که دو به دو در کپسول به طور عمودي دسته بندي می شوند قرار دارد.

کپسول هاي تخم درشت، استوانه اي شکل و پهلو هاي آن در بالا بر آمده و فاقد چین هاي عرضی میباشد . پس از طی دوره کمون ( نقاهت ) که بسته به شرایط از 42 روز تا به تقریب سه ماه میباشد پوره هاي بی رنگ از تخم خارج می شوند و تا رسیدن به دوره ي بلوغ 7 تا 10 بار پوست اندازيانجام میدهند . که این دوره در سوسري هاي نر 65 تا 130 روز و در سوسري هاي ماده 280 تا 300 روز طول می کشد. ممکن است عمر حشره بالغ بیش از 6 ماه باشد .

ج) بوم شناسی:

سوسری شرقی در زیر زمین، آشپزخانه، سرویس هاي بهداشتی و محیطهایی که خنک و مرطوب تر هستند ، یافت می شوند. این نوع سوسري ها نمی توانند از سطح صاف بالا بروند. دماي مطلوب براي فعالیت این گونه بین 20 تا 29 درجه سانتیگراد، به همراه رطوبت کافی میباشد . وقتی دماي هوا پایین می آید به درون خانه ها حملهمیکندد و  اطراف سطل آشغال جمع شوند و می توانند از طریق سیستم لوله کش فاضلاب کوچ کنند. وقتی که تعداد بیشماري از این سوسري ها ازدحام کنند منجر به مهاجرت توده اي گونه هاي دیگر سوسري مانند سوسري آلمانی، آمریکایی و شرقی می شوند. سیر تکاملی این سوسري ها چنان به شرایط محیطی وابسته است که نمو پوره ها در فصل زمستان بسیار طولانی می شود به طوري که می توان رشد آن را متوقف شده دانست.

سوسري استرالیایی Periplaneta australasiae:

سوسري استرالیایی Periplaneta australasiae

الف) انتشار جغرافیایی:

  این سوسري در سراسر مناطق گرمسیري و نیمه گرمسیري دنیا به وفور مشاهده می شود .

ب) ریخت شناسی:

سوسري نسبتاً بزرگی بوده رنگ  آن قرمز حنایی مایل به خرمایی است و سر نسبتاً بزرگی دارد. بال ها در دو جنس کاملاً رشد کرده و بال هاي جلویی داراي دو خط زرد افقی هستند  و  سرسی، نسبتاً بلند و در قسمت رأس فشرده و تیز است.

ج) زیست شناسی و چرخه زندگی:

جفت گیري در این گونه، مدت کوتاهی پس از بلوغ انجام میشود که این مدت براي نرها 5 روز  میباشد اولین کپسول تخم پس از گذشت 20 روز در بدن سوسري ماده تشکیل می شود. سوسري ماده قادراست در مدت 10 روز 20 تا 30 کپسول تخم بگذارد.. پوره ها پس از دوره کمون 40 روزه، سر از تخم بیرون می آورند و دوره ي پورگی 6 تا 12 ماه بوده که در این مدت 9 تا 12 بار پوست اندازي انجام شده و به حشره بالغ تبدیل می شوند. طول عمر حشره بالغ بین 4  تا 6 ماه میباشد.

د) بوم شناسی:

این حشره بطور معمول مناطق  مرطوب و تاریک را ترجیح می دهند و همانند گونه آمریکایی، محیطهاي گرم و مرطوب را انتخاب می کند. و بیشتر در زیر زمین ها، نزدیک فاضلاب و زباله ها زندگی می کنند.

این سوسري تمایل زیادي به تغذیه از گیاهان دارد بطور غالب در گلخانه ها دیده  می شود. ضمن اینکه به پنبه کاري ها هجوم می آورند.

سوسری استرالیایی از لحاظ مرفولوژی شبیه سوسری آمریکایی می باشد

سوسري نوار قهوه اي Supella longipalpa:

سوسري نوار قهوه اي Supella longipalpa

الف) انتشار جغرافیایی:

سوسري نوار قهوه اي یک سوسري همه جازي میباشد و و از آنجا بطور وسیعی گسترش یافته است.

ب) ریخت شناسی:

سوسري نوار قهوه اي یک سوسري کوچک به طول 1 تا 4/1سانتمتر میباشد . جنس نر بالغ این سوسري ممکن است از نظر رنگ و اندازه با سوسري آلمانی اشتباه گرفته شود. پیش گرده به نسبت بطور یکنواخت تیره رنگ با لبه هاي جانبی روشن تر و فاقد دو نوار موازي مانند سوسري آلمانی میباشد نرهاي بالغ ظاهري بسیار باریک دارند و بال هایشان فراتر از انتهاي شکم امتداد می یابد. ماده هاي بالغ داراي بال هاي کوتاهی هستند. در نتیجه بخش قابل توجهی از شکم حجیم شان را نمی پوشاند. نام عمومی این گونه از وجود دو نوار یا باند عرضی تیره رنگ روي نیم حلقه هاي پشتی میان قفسه سینه و شکم گرفته شده است. کپسول . از نظر رنگ متنوع بوده و از قهوه اي روشن تا قهوه اي مایل به قرمز است.

کپسول (تخم) سوسری نوار قهوه ای

ج) زیست شناسی و چرخه زندگی:

این گونه، چرخه زندگی بسیارکوتاهی دارد . بالغین در دماي 30 درجه سانتیگراد به مدت 901 تا 120 روز زندگی می کنند و پس از 5 الی 10 روز بعد از رسیدن به مرحله بلوغ جفت گیري انجام میدهند و در حدود 10 روز بعد یک کپسول تخم تولید می کنند. ماده ها می توانند 10 تا 20 تخم در فواصل 7 تا 10 روز تولید کنند.

هر کپسول تخم حاوي 16 تخم میباشد . پوره ها در طی 55 روز پس از 6 تا 8 بار پوست اندازي انجام میدهند و در دماي 30 درجه سانتیگراد به مرحله بلوغ میرسند در صورت مزاحمت براي آنها، بالغین به راحتی پرواز می کنند.

چرخه زندگی سوسری نوار قهوه ای

د) بوم شناسی:

سوسري نوار قهوه اي اغلب در محل هایی که سوسري آلمانی زندگی می کند مشاهده میشوند اما برخلاف سوسري آلمانی در نواحی آشپزخانه محدود نبوده و در سراسر خانه سرگردان هستند و اغلب در اتاق خواب، کمد، جا لباسی، میز تحریر، کشوها، درون مبل ها، پشت عکس ها، طاقچه ها و دیگر مکان هاي مشابه مخفی می رود.

این سوسري، سوسري مبل نیز لقب گرفته است و شیفته غذاهاي نشاسته دارهستند . بطوریکه چسب کتاب و چسب زیر کاغذ دیواري را دوست دارد. این علاقه می تواند عامل موفقیت آنها به عنوان مهاجم اصلی ساختمان ها در اماکنی غیر از آشپزخانه باشد.

تهیه و تنظیم: واحد تحقیقات شرکت کنترل آفات ورسا صنعت سبز با همکاری سرکار خانم مهندس مساوات کارشناس کشاورزی گرایش باغبانی